چرا «فیلترینگ» سیاسی شده است؟!

پایگاه رهنما:

رشد حضور کاربران ایرانی در فضای مجازی از حدود 15 سال پیش تاکنون روند فزاینده‌ای داشته است، همین حضور، درخواست برای دسترسی به اینترنت پرسرعت و البته نامحدود را هم برای مخاطبان بیش از گذشته پررنگ کرده است. نیازی که باعث شده در هر انتخاباتی، یکی از مباحث مهم و قابل توجه در میان کاندیداها، به موضوع اینترنت و حواشی آن اختصاص داشته باشد. در انتخابات امسال هم، فیلترینگ از جمله مباحثی بود که در هر سه مناظره کاندیداها تکرار شد و مورد توجه قرار گرفت. حالا سوال اینجاست که چرا فیلترینگ مهم شده و می‌تواند به عنوان یک دستاویز سیاسی مورد استفاده قرار بگیرد؟ آیا کاندیداها حتی در صورت انتخاب به عنوان رئیس جمهور، می‌توانند به تنهایی در خصوص آن تصمیم گیری کنند؟

آمارهای وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، از ضریب نفوذ 94 درصدی اینترنت در ایران خبر می‌دهد؛ اگرچه میانگین سرعت برای کاربران ایرانی کمتر از سایر کاربران جهانی است اما با این حال، ضریب نفوذ اینترنت در ایران، 35 درصد بیشتر از میانگین جهانی است.

علاوه بر این، آخرین بررسی‌ها در سال 2019 نشان می‌دهد که 45 میلیون ایرانی از گوشی هوشمند متصل به اینترنت بهره می‌برند که البته شرایط کرونا در دو سال گذشته موجب شده تا استفاده از تلفن همراه هوشمند در بین جوانان و به خصوص دانشجویان و دانش آموزان نیز رشد فزاینده‌ای داشته باشد. ضریب نفوذ اینترنت از یکسو و نیازهای گسترده مردم به استفاده از اینترنت و فضای مجازی، باعث شده تا تقاضا برای اینترنت پرسرعت و البته بدون محدودیت به یک نیاز جمعی در جامعه ایرانی بدل شود. اما آیا فیلترینگ و محدودیت مخصوص جامعه ایران است یا در تمام دنیا، درجاتی از فیلترینگ وجود دارد؟

• فیلترینگ در جهان

اینترنت یک فضای کنترل نشده و با دسترسی باز برای انتشار اطلاعات است؛ همین دسترسی باز و نامحدود، در انتشار محتوای مجازی باعث شده تا زمینه برای سوءاستفاده نیز فراهم باشد و انواع اطلاعات مجرمانه، غیراخلاقی و ضد امنیتی در این فضا منتشر و در دسترس کاربران قرار گیرد. هرزه نگاری های جنسی به خصوص در زمینه سوء استفاده از کودکان، ترویج خشونت و فساد، خرید و فروش مواد مخدر و زیانبار، اشاعه اطلاعات خصوصی افراد و سازمان ها، استفاده از اطلاعات وب در جهت اهداف تروریستی وموارد مشابه، از جمله محتواهایی است که به صورت لحظه‌ای و مداوم از سوی کاربران در حال انتشار است و همین مسئله ضرورت کنترل محتوای وب را به امری ناگزیر برای کشورهای جهان بدل ساخته است. در کشورهای غربی، تاکید بیشتر بر عدم سوء استفاده از اطلاعات خصوصی افراد و جلوگیری از انتشار تصاویر جنسی کودکان و ممانعت از دسترسی سازمان های تروریستی به اطلاعات خاص و مهم است. البته نمودهایی از کنترل عقاید نیز در این جوامع به چشم می‌خورد. برای مثال، انتشار هرگونه اطلاعات در خصوص نفی هلوکاست در کشورهای اروپایی ممنوع است و افراد متخلف را می‌تواند تحت پیگرد قرار دهد. در مقابل جوامع غربی، در کشورهای شرقی و مذهبی نظارت بر افکار ضددینی، ضداخلاقی و سیاسی مخرب با کنترل بیشتری دنبال می‌شود. به طور مثال در کشور چین که مقام اول را در جهان از نظر تعداد کاربران اینترنت داراست، نظارت گسترده‌ای بر محتوای اطلاعات سیاسی صورت می گیرد و کنترل جدی بر عقاید و اندیشه‌های متضاد با حکومت کمونیستی چین در وب حاکم است و به این منظور «پلیس اینترنت» در این کشور نیز با این هدف شکل گرفته است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که تنها معدودی از کشورها در جهان وجود دارند که فیلترینگ کمتری را اعمال کرده و بر دسترسی بدون سانسور به فضای مجازی اعتقاد دارند؛ البته در همان کشورهایی هم که اینترنت بدون فیلتر وجود دارد، دسترسی به اینترنت دارای محدودیت سنی بوده و کودکان با در اختیار داشتن سیم‌کارت‌های مخصوص، از استفاده از اینترنت بزرگسالان منع شده‌اند.

 در مقابل در بسیاری از کشورهای دنیا، سانسور اینترنت به طور جدی مورد توجه قرار دارد؛ کشورهای بلاروس، میانمار، چین، کوبا، مصر، کره شمالی، عربستان، سوریه، تونس، ترکمنستان، ازبکستان، و ویتنام از بزرگ‌ترین فیلتر کنندگان اینترنت در جهان هستند.

 فیلترینگ در ایران

با تصویب قانون جرایم رایانه‌ای، در ماده 22 این قانون، پیش‌بینی شد تا برای نظارت بر محتوای منتشر شده در فضای مجازی و پالایش مصادیق محتوای مجرمانه از دسترسی کاربران ایرانی، کارگروهی زیر نظر دادستان کل کشور و با حضور نمایندگان سه قوه تشکیل شود تا مانع از انتشار و دسترسی کاربران ایرانی به محتوای مجرمانه شوند.

این کارگروه 12 عضو دارد که شامل 6 وزیر (وزیر یا نماینده وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزیر یا نماینده وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزیر یا نماینده وزیر علوم تحقیقات و فناوری، وزیر یا نماینده وزیر آموزش و پرورش،  وزیر یا نماینده وزیر دادگستری و وزیر یا نماینده وزیر اطلاعات)، یک نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی، یک نفر خبره در فناوری اطلاعات به انتخاب کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی، فرمانده نیروی انتظامی، رئیس سازمان صداوسیما و رئیس سازمان تبلیغات اسلامی است که به ریاست دادستان کل کشور موظفند هر دو هفته یکبار تشکیل جلسه دهند.

البته در خصوص محتوای خلاف عفت عمومی با توجه به حساسیت موضوع، مقرر شد تا کمیته‌‌ای با حضور 5 عضو شامل دو وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزیر اطلاعات، نماینده دادستان کل کشور، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی و یک عضو در مواقع ضروری برای تشخیص فیلترینگ موارد خلاف عفت عمومی و اخلاق جامعه، به صورت آنلاین و برخط تصمیم گیری کنند.

• هدف از فیلترینگ

هر تصمیمی که در خصوص فیلترینگ یا سانسور اینترنت در ایران باید گرفته شود، توسط این کارگروه یا کمیته فرعی زیر مجموعه آن تصمیم گیری می‌شود و بنابراین تصمیمات شخصی یا دستور مقامات خاص نمی‌تواند تغییری در این وضعیت ایجاد کند.

نکته مهمی که در این خصوص وجود دارد این است که سیاستگذاری کلان در حوزه فضای مجازی، زیر نظر شورای عالی فضای مجازی صورت می‌گیرد که به ریاست رئیس جمهور تشکیل می‌شود و وظیفه اصلی در حوزه راهبری فضای مجازی در کشور را دارد. فیلترینگ یا سانسور اینترنت به عنوان یک عمل حاکمیتی با لحاظ اصول اخلاقی، اجتماعی، مذهبی، سیاسی و فرهنگی حاکم بر جامعه ایرانی صورت می‌گیرد و حفظ سلامتی روحی و روانی کاربران در مواجهه با محتوای فضای مجازی، ایجاب می‌کند تا فیلترینگ شبیه بسیاری از کشورهای دنیا در ایران هم وجود داشته باشد. هرچند که گاهی تنگ نظری‌هایی هم در این فضا وجود دارد و همین تنگ‌نظری‌ها باعث می شود تا در دعواهای سیاسی به موضوع فیلترینگ هم گریزی زده شود.